Những cách thế lựa chọn của kẻ sĩ tinh hoa trong lịch sử (Nghiên cứu trường hợp Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm và Nguyễn Du)

Abstract

Tất cả những kẻ sĩ tinh hoa trong lịch sử nền chuyên chế Việt Nam đều nằm trong sự chi phối của mẫu hình nhân cách hoàng đế và chịu sự chi phối và tương tác mật thiết với nền chuyên chế Á Đông1. Trong lịch sử hình thành và phát triển kẻ sĩ tinh hoa Nho học Việt Nam, khuôn định trong giai đoạn từ thế kỷ X-XIX, đã định dạng thành những mô hình lựa chọn kinh điển, không lặp lại. Cả ba nhân cách văn hóa vĩ đại này đều kiến tạo cho mình một định hướng giá trị, một mô hình nhân cách và lựa chọn cá nhân đặc sắc khi đạt đỉnh cao sự nghiệp2. Cả ba mô hình nhân cách này tuy có khác biệt trong định hướng lựa chọn giá trị, trong lựa chọn ở những thời điểm then chốt nhưng đều kiến tạo cho mình một định hướng giá trị mang đặc sắc cá nhân. Qua phân tích ba mô hình xuất hiện và kết tinh ở ba thời đại đặc thù có thể giúp chúng ta nhìn ra được quy luật, sự vận động và phát triển trong ứng xử của sĩ tinh hoa trong lịch sử.